In Australië houden ze hun hart vast. Wacht er weer een zomer vol bosbranden? De ‘zwarte’ zomer van 2019-2020 ligt nog vers in het geheugen. Toen gingen gruwelijke beelden van verbrande koala’s de wereld over. „We hebben gelukkig lessen geleerd.”
De signalen zijn ondertussen ongunstig. De zomer op het continent is nog vers, maar een zware hittegolf houdt inmiddels al een paar weken huis. Daarbij komt dat het bosbrandseizoen ongewoon actief is. Volgens Global Forest Watch is het aantal waargenomen branden tot nu toe twee keer zo hoog als in de genoemde horrorzomer.
Feit is dat het weerfenomeen El Niño –een verhoogde temperatuur van het zeewater in delen van de Stille Oceaan– sinds deze zomer weer terug is. En zeer nadrukkelijk ook. En dat raakt Australië direct. Sinds 2020 kende het land drie nattere jaren, dankzij het weerfenomeen La Niña dat veel regen aanvoert. Nu komen er weer droge seizoenen aan door El Niño.
De Australische hoogleraar David Lindenmayer houdt dan ook zijn adem in. „De natuur droogt in razend tempo op. Ik verwacht niet dat dit jaar zo erg wordt als in 2020, maar als El Niño aanhoudt, komen we volgend jaar in grote problemen”, aldus de bosbrandexpert.
Welke factoren dragen bij aan een hevig bosbrandseizoen?
„El Niño is een van de belangrijkste factoren. Het zorgt voor droogte. Daarbovenop komt nog klimaatverandering. Dat zorgt ervoor dat extremen nog extremer worden. In de loop der jaren kregen we significant minder regen in vooral Zuid-Australië. De temperatuur steeg ook. Gemiddeld warmde ons continent 1,47 graden op, sinds 1910. Dat is meer dan de rest van de wereld. ”Extreem brandgevaar” op onze bosbrandindex komt tien keer vaker voor dan vroeger. Hierbij moeten extreme omstandigheden gelden: harde wind, lage luchtvochtigheid en extreem droge bodem en vegetatie.
Een derde factor voor een hevig brandseizoen is hoe bossen worden beheerd. In bossen waar meer uitgedund en gekapt wordt, ligt de ontvlambaarheid hoger.”
Welke lessen zijn er geleerd sinds de zwarte zomer van 2020?
„Het advies voor inwoners luidt nu om het huis –bij extreme condities– niet meer te verdedigen tegen het vuur, maar op tijd te vluchten. In veel gevallen trad de dood al in voordat de vlammen woningen bereikten: enkel door de hitte.
Een tweede les is de inzet van dronetechnologie. Het idee is: een snelle detectie van branden en een snelle bestrijding. Dankzij een dronevloot moeten in de toekomst sommige branden binnen vijf minuten te detecteren zijn en binnen tien minuten geblust met behulp van een onbemand vliegtuigje. De eerste drones zijn al operationeel.”
Worden er ook preventief stukken platgebrand?
„Zeker, zo proberen we de hoeveelheid brandstof te reduceren. Het lastige is alleen dat brandstofreductie niet werkt onder extreme weersomstandigheden. Bij een brand kan een bepaald type wolk ontstaan, waarbij je te maken krijgt met vuurstormen en droge bliksem. Dan raast een bosbrand met gemak over een kaal gemaakt weiland.”
Hoe is het voor een bioloog als u om door een zwartgeblakerd landschap te lopen?
„Eerlijk gezegd best bemoedigend. Al na een paar weken zie je het frisse groen weer uitlopen. Boomvarens zijn vaak de eerste. Ook veel eucalyptussoorten laten snel weer groen zien. Het is verder opmerkelijk hoeveel dieren een bosbrand overleven.”
Kunt u voorbeelden geven?
„Dwergbuidelmuizen overleven een brand vaak door onder rotsblokken te kruipen. Kastanjemuizen en de vuurbuikvliegenvanger lijken zelfs te profiteren van branden. Een hoopvolle boodschap.
Tegelijk brandt er in Australië tegenwoordig zoveel af, dat we extra zuinig moeten zijn op de gebieden die al langer onverbrand zijn. Dat worden toevluchtsoorden voor steeds meer bedreigde diersoorten.”
Sommige soorten worden hard geraakt door bosbranden. Wat is de impact?
„Tijdens de zwarte zomer van 2020 zijn 3 miljard gewervelde dieren verbrand, zo luiden schattingen.
Sommige dieren die zich niet snel kunnen verplaatsen zijn nu bedreigd met uitsterven. Daaronder zitten diverse kleine buideldieren en enkele papegaaiensoorten.
Koala’s zijn eveneens heel kwetsbaar. Daarnaast doemt er een groot probleem op voor dit bedreigde dier. Want door bosbranden verandert de samenstelling van eucalyptusbossen. In Australië leven in totaal 820 soorten eucalyptus, maar langzaam nemen de types die het meest resistent zijn tegen hitte en vuur toe. Maar juist de bladeren van deze soorten lusten de koala’s niet graag.”
Geven bosbranden ook nieuwe inzichten over natuurbehoud?
„Ja. De bosbranden leren ons veel over de complexe verhoudingen tussen prooidieren en jagers. Neem borstelvogels. Van deze inheemse zangvogel liepen de aantallen de afgelopen decennia terug door exoten als vossen en katten. Door de hevige bosbranden blijken er minder predatoren te zijn, waarvan de borstelvogels weer profiteren. De branden helpen ook bij de bestrijding van vossen en katten. De dieren zijn na de branden makkelijker te vangen of te vergiftigen.”
Hoe verliep het herstel van natuurgebieden sinds 2020?
„Dat is sterk afhankelijk van hoe het met het natuurgebied gesteld was voor de brand. Als er een paar jaar eerder al branden woedden, is het ecosysteem minder veerkrachtig en is de schade groter. Verder geldt: hoe meer houtkap plaatsheeft, hoe groter de klap voor bossen. Oude, dikke bomen overleven het vuur vaak, jonge niet. Dat is ook de reden dat er een grote verschuiving gaande is in Australië: van timmerhout halen uit natuurlijke bossen naar houtproductie op plantage. Een positieve ontwikkeling.”
